5.12.22

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika komitəsinin noyabr ayının sonuna açıqladığı rəsmi məlumatların təhlilləri ölkə gəlirlərinin artması ilə yanaşı, dövlət xərclərinin artması və manatın da ucuzlaşa biləcəyini proqnozlaşdırmağa əsas verir. 

Son bir il ərzində istehsal olunan mal və xidmətlərin dəyəri 54 % artıb. 

Azərbaycanın Ümumi Daxili Məhsulu 2022-ci ilin oktyabr ayında 111 milyard manatdan çox olub. Bu, 2021-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 39 milyard manat (53.5 %) çoxdur. Ümumiyyətlə, 2020-ci ildən burada ciddi artım trendi müşahidə edilir. Təəssüff ki, qeyri-neft sektorunda istehsal olunan mal və xidmətlərin dəyərində oxşar trenddən danışmağımız mümkün olmur. Oktyabr ayında sözügedən sahədə ÜDM 50 milyarda çatmayıb və bu, keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə yalnız 9 milyard (23.1 %) çoxdur. 

Lakin ölkədə istehsal olunan dəyər ilə yanaşı, əhalinin nominal gəlirləri və əsas kapitala investisiyalarda güclü artım müşahidə edilmir. Digər tərəfdən maraqlı məqam geniş pul kütləsinin ÜDM-ə müvafiq olaraq çox artmasıdır. 

Dövriyyədə pul 30 % artsa da əhalinin nominal gəlirlərində artım 20 % ilə geri qalır.

Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, belə bir qənaətə gəlmək olar ki, geniş pul kütləsinin artması manatın dollar ilə məzənnəsinin qorunmasına istiqamətlənib, lakin bunu əhali görməyib. Əhalinin gəlirləri pul ilə müqayisədə az artıb. Bu, özəl sektorun inkişafının ləngiməsidir. 

Rəsmi məlumatlara əsasən, əhalinin cəmi nominal gəlirləri oktyabr ayında 56.9 milyard manat olub ki, bu da keçən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 9.6 milyard manat (20 %) çoxdur. Əsas kapitala investisiyalar 11.7 milyard manat olub ki, bu da 1.2 milyard manat və ya 11.2 % çoxdur. Geniş pul kütləsi 28.7 milyard manat olub ki, bu da 27 % çoxdur. Dolların kütləsi manat ilə müqayisədə yaxın - 31 % artıb. 

ARMB-nin faiz artımları ilə bərabər dövlətin xərcləri də artacaq.

Ölkədə pul kütləsinin və inflyasiyanın artması Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankını faizlərini yüksəltməyə məcbur edəcəkdir. Hazırda ARMB-nin uçot faiz dərəcəsi 8 % təşkil edir və 2021-ci ilin əvvəlindən sərt monetar siyasətə qayıdıldığı görünməkdədir. 

Bura qədər ciddi təhlükə olmasa da qlobal bazarlarda qiymətlərin enməsi ilə ölkənin neft gəlirləri azalmağa başlayarsa, hər hansı siyasi səbəblər üzündən investorlar ölkədən çıxmağa qərar verərlərsə, maddi vəsaitlər investisiyadan çox yenidən əmanətlərə yönəldilərsə, dövlət büdcəsindən və maliyyə nazirliyinin xərcləri də artan faizlər ilə bərabər yüksələ bilər. 

Bu özü ilə bərabər manatın stabilliyinin təmin edilməsi istiqamətində, xüsusilə, dolların dünya birjalarında bahalaşdığı bir dövrdə dövlətin əlinin zəifləməsinə səbəb ola bilər. Daha bəd ssenariyə uyğun olaraq, manatın ucuzlaşması fonunda idxal məhsulları bahalaşmaqla, inflyasiya sürətlənə bilər. 

Dövlətin investisiyaları ilə yanaşı, özəl sektor və kadr bazarının da üzərinə böyük məsuliyyət düşür. 

Azərbaycanın cari qlobal vəziyyətdə yerinin qorunması və yüksəldilməsi üçün dövlətin güclü strateji siyasəti müşahidə edilməkdədir. Beynəlxalq enerji sektorunda yeri getdikcə möhkəmlənir və gələcək gəlirləri təminat altına alınır. Daşınma, kosmik və intenet texnologiyaları sahələrində dövlətin güclü iradəsi və addımları da göz qabağındadır. 

Lakin bunlarla yanaşı, büdcə yükünün, risklərin azaldılması istiqamətində sahibkarlıq, təhsil  və əmək bazarları inkişafdan geri qalmamalıdır. 

İlkin Alıyev